ЦУВРАЛ №2. Профессор Л.Мөнх-Эрдэнэ: Т.Доржханд өргөсөн тангаргаасаа няцаад УИХ-ын эсрэг БОСЛОГО ГАРГАСАН

Өрнөж буй Ерөнхийлөгчийн сонгууль, Үндсэн хуулийн цэц, Улсын Их Хурал, мөн Үндсэн хуулийн нэмэлт өөрчлөлтийн холбогдолтой хууль, эрх зүйн асуудлуудаар Макс Планкийн Нийгмийн Антропологийн Хүрээлэнгийн зочин судлаач доктор, профессор Л.Мөнх-Эрдэнийн байр суурийг цувралаар танилцуулж байна.

Профессор Л.Мөнх-Эрдэнэ: УИХ хууль батлахдаа ҮХЦ, Монгол улсын Ерөнхийлөгчийн институц, Монголын ард түмнийг хууран мэхэлсэн

Ерөнхийлөгчийн сонгуульд нэр дэвшигчид тавигдах шаардлага. Зарим хүмүүс шаардлагын асуудлыг хөндөхдөө зарим нь “болзол” гэдэг нэр томъёо хэрэглэсэн байна. “Зургаан жилийн хугацаагаар зөвхөн нэг удаа сонгоно” гэдгийг шаардлага болгож тавьсан байгаа юм. Т.Доржханд нар, Мөнхсайхан ч мөн “шаардлага” тавьсан.

УИХ хуулиа батлахдаа үүнийг “шаардлага” гэж үзээгүй. УИХ-ын баталсан хуулинд гурван л шаардлага бий. Тэр гурван шаардлага нь “50 нас хүрсэн байх”, “Монгол улсын уугуул иргэн байх”, “сүүлийн таван жилд Монгол улсын нутаг дэвсгэрт байнга оршин суусан байх” гэсэн ийм 3 шаардлага юм.

Үнэн хэрэгтээ энэ “дөрөвдүгээр шаардлага” гэж үзээд байгаа зүйл нь “шаардлага” огт биш юм. Өөрөөр хэлбэл, нэр дэвшигчид тавих шаардлагыг Ерөнхийлөгчөөр нэгэнт сонгогдсоны дараах бүрэн эрхийн хугацаатай хольж хутгажээ.

Эхнийх гурван зүйл нь бол “шаардлага” буюу нэр дэвшигчээр бүртгэхэд харгалзан үзэх шаардлага, нэгэнт сонгогдсон Ерөнхийлөгчид биш. Зургаан жилийн хугацаагаар зөвхөн нэг удаа сонгогдоно гэдэг бол Ерөнхийлөгчийн ажил үүргээ биелүүлэх бүрэн эрхийн хугацааны тухай асуудал, Ерөнхийлөгчийн институцийн сонгуульт хугацаа юм. Хоёр өөр зүйл.

Өмнөх хуулиар хоёр тусдаа байдлаар эдгээр асуудлууд зохицуулагдаж байсан. Саяын хуульд нэг болгосон. Гэхдээ энэ хоёр өөр зүйл.

Зургаан жилийн хугацаагаар зөвхөн нэг удаа гэдэг нь сонгогдсон Ерөнхийлөгчид хамаарах зүйл. 

Нөгөөдөх нь нэр дэвшигчид хамаарах асуудал.

Энэ хоёр өөр зүйлийг холиод сонгогдсон Ерөнхийлөгчийн институцийн бүрэн эрхийн хугацаа, Ерөнхийлөгчийн бүрэн эрхийн хугацааны хязгаарыг нэр дэвшигч рүү хэрэглэсэн ийм асуудал болж хувирч байгаа юм.

Ийм үндсэн дээрээс Сонгуулийн Ерөнхий хороо ч мэдэгдэл хийсэн. Тэгэхдээ бүр энэ шаардлагад ч нарийн зохицуулж тусгагдаагүй зүйл хийсэн. Үндсэн хуулийн цэц ч бас л ийм дүгнэлт хийсэн.

Дүгнэлтээ гаргахдаа “хууль буцаж үйлчлэхгүй” гэдэг зарчим энд үйлчлэхгүй гэсэн байгаа. Үндсэн хуулийн цэц тэр “зургаан жил” гэдгийг нь хаяад “зөвхөн нэг удаа” гэдгийг нь авч үзэж байна. “Зөвхөн нэг удаа” гэдгийг буцааж үйлчлэхээр болгочихлоо. Тэгэхээр энд логикийн том алдаа гарч байгаа. Энийг би эргээд ярих болно. Энэ бол нэг үндсэн асуудал.

Дараагийн нэг зүйл нь оролцогч талууд ер нь юу хийчих вэ? Энэ үйл ажиллагааны эцсийн үр дагавар нь юу болов? Оролцогч тал тал тус бүрээр ярья.

Нэгдүгээрт, УИХ-ынгишүүн Т.Доржханд. Хоёрдугаарт нь Мөнхсайхан. Яагаад би эднийг ярьж байгаа гэхээр тэд бол маргаан үүсгэгчид шүү дээ. Т.Доржханд бол УИХ-ын гишүүн. Монгол Улсын Үндсэн хуульд УИХ-ын гишүүн Үндсэн хуулийн цэцэд хандаж маргаан үүсгэх эрх байхгүй.

Яагаад гэвэл, Үндсэн хуулийн 66 дугаар зүйлд “Үндсэн хуулийн цэц нь Үндсэн хуулийг зөрчсөн тухай маргааныг иргэдийн өргөдөл, мэдээллийн дагуу өөрийн санаачилгаар буюу УИХ, Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайд, Улсын дээд шүүх, Улсын ерөнхий прокурорын хүсэлтээр үүсгэнэ” гэж байгаа. Энд УИХ-ын гишүүн гэж үг байхгүй.

Тэгэхээр Т.Доржхандын хувьд 12-р сарын 24-нд батлагдсан Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн тухай хуульд эсрэг саналтай байсан. Тэр нь бол зөв. Өөрийнхөө саналыг хамгаалж, асуудлыг тавьсан. Асуудлыг олонхийн зүгээс харин хүлээж аваагүй, хуулиа олонхиороо баталсан.

УИХ-ын гишүүн Монгол Улсын Үндсэн хуульд тунхагласан ардчилсан зарчмаар УИХ-ын шийдвэр гаргах зарчим, форм бүрдүүлэх зарчмын хүрээнд олонхийн шийдвэрийг дагах ёстой.

Тэгэхлээр 12-р сарын 24-нд хууль батлагдаж, Т.Доржханд 2021 оны нэгдүгээр сарын 18-нд ҮХЦ-д хандсан. Өөрөөр хэлбэл, Т.Доржханд өргөсөн тангаргаасаа няцаад УИХ-ын эсрэг бослого гаргасан гэсэн үг юм. УИХ-ын гадна байгаа байгууллагад хандаад, тэр байгууллагатай нийлээд УИХ-ын хууль тогтоох эрх мэдлийг булааж авсан.

үргэлжлэл бий...