Хотноосоо хорвоог таньж, тоонон дотроосоо огторгуйг ажиж ирсэн тэнгэр заяат түмэн минь гуравхан өдрийн дараа төрийн тэргүүнээ сонгох сонгуульд оролцоно. Огторгүйг бичил болгож, орон гэрээ дугуйлж, арга билгийн зүг чигийн хамгийн тааламжтай байрлалаар засан тохинуулж, үр хүүхдээ алган дээрээ ажин, үйл байдлаараа үлгэр жишээ үзүүлж ирсэн ухаант түмэн. Монгол гэрийн тооныг Ерөнхийлөгчөө гэж үзвэл, багана нь улс төрийн намууд, унь нь УИХ, хана нь ард түмэн, хаалга нь дархан хил хэмээн зүйрлэн үзэх нь бий.
Ард түмэн болсон хана нь яйжгий, үдээр нь өмхөрсөн байхад “Алтан тооно”-той байгаад ч яах билээ. Хүсвэл тооно үгүй ч, унь үгүй ч ханаа бөмбийлж гэрээ барьчихдаг л юм даа. Тооноо даахгүй хана байхаас, ханаа даахгүй тооно үгүй. Өдий хирд ард түмний амьдрал туйлаас зутруу, өвчин зовлон их байтал “Алтан тооно”-той болох гэж алтан амийг багад бодон зүтгэх улстөрчдийг хараад өвөг дээдэс маань бухимдахаас аргагүй.
Энэ удаагийн сонгууль цаг хугацааны хувьд тохиромжтой байсангүй. Шударга сонгуулийн талаар яриад ч хэрэггүй. Иргэдийн олонх нь цагаан сонголт хийх магадлалтай ийм л цаг үед сонгууль болж байна. Таалагдах нэр дэвшигч үнэхээр байсангүй ээ.
Болсон явдлыг бүгд мэдэж байгаа хойно хэрхэн хариу барихаа мэргэн сонгогчид мэдэж байгаа гэдэгт эргэлзэхгүй байна.
Ер нь л болохгүй байна, энэ улс орон нэг л бишээ гэж ярих хүмүүстэй олон таарч байна. Тэгвэл энэ удаагийн сонгууль бидэнд өөрчлөөд үз, оролдоод үз гэсэн боломж олгож байна бус уу.
Ингээд та бүхэнд "сонголт"-ын талаар хэн юу хэлснийг хүргэе.
Тордайн Ганболд: Бид олон муу сонголтоос арай гайгүй мууг сонгох гэж байна. У.Хүрэлсүхийг муу шүү гэх гэхээр тэрнээс илүү нь байдаггүй ээ. Одоо яах вэ?
Хэн нэг нь ялж магадгүй. Хамгийн магадлалтай нь эрх мэдлээр давамгайлж У.Хүрэлсүх ялах байх гэж олон нийт ярьж байна.
Т.Ганболд: У.Хүрэлсүх ээ! Өөрийн чинь эргэн тойронд байгаа хүмүүс таныг мулгуу, мунхаг болгох бүх юмыг хийж байна. Тэд нартаа итгэснээс болж нийгэмд У.Хүрэлсүхийн рейтинг маш хурдтайгаар унаж байна. Эргэн тойронд өөрийг чинь хүрээлж байгаа хүмүүс харамсалтай нь өөрт чинь муугаар нөлөөлж байна. Өөрийг чинь өндөр албан тушаалтай болохоор хэлж байгаа тэнэг үйлдэл бүрийг чинь зөв гэж, "унгасыг чинь хүртэл сайхан үнэртэй байна" гэж тайлбарлаж байгаа байх.
Тэрний чинь баталгаа залуу үе гэж дэмжиж гаргаж ирсэн, Харвард төгссөн Ерөнхий сайд чинь "Бамбарууш" кафег нээнэ гээд яриад явж байна. Засгийн газрын хурлаар ийм юм авч хэлэлцдэг юм уу? Хувийн хэвшилд байгаа бамбарууш кафег Монгол улсын Засгийн газар авч хэлэлцдэг юм уу? Дараа нь МАН-ын бага хурлын гишүүн, намаар дамжиж бизнесээ цэцэглүүлдэг, Бамбаруушийг эзэмшдэг компанийн эзэн нь "Үнэн. Бид хүүхдүүдийг хайрлаж нийгмийн хариуцлагаа хүлээж кафе болгох гэж байгаа" гэсэн тайлбар хийж байна. Ийм оновчгүй тэнэглэлүүд өөрийн чинь рейтингийг унагаж байна. Тэрнээс биш гудамжинд яваа ямар ч эрх мэдэлгүй ард иргэд биш.
Хоншоор чинь хүрдэг бол наадуулдаа олигтойхон шиг "шанаа өг". Оновчтой шанаа өг. наадуул чинь шанаадуулах байтугай зүйл хийж, ард иргэдийн амьдрал ахуйг сүйрүүлж байна.
С.Амарсайхан, 33 тэрбум төгрөг хулгайлсан залуу үеийн хулгайч нар, Анандбазар эднийг намын даргын хувьд бичлэг, камергүйгээр сайхан шанаадаач. Ард түмэн гомдож байгаа шүү дээ. Хууль хяналтынхан чинь та нарын хяналтан дор хөдлөхгүй, энгийн иргэн ийм зүйл хийсэн бол аль хэдийн дүүжлүүлчихсэн байгаа.
Ийм шударга бус нөхцөлд сонгууль болж байна. Өөрийн чинь рейтинг ч унаж байна. Ард түмэнд мэдээжийн хэрэг дараачийн сонголт гэж бий. Албан ёсны, хууль ёсны сонголт. Тэр бол "Цагаан сонголт". Ерөнхийлөгчийн тухай хуулийн 68.12 дээр бий. Цагаан хуудас хүчингүй гэж ярьдаг худлаа зүйл байж болохгүй. Энэ бол сонголтгүй нөхцөл байдалд иргэдийн бухимдлаа гаргах бас нэг альтернатив гарц.
Монгол улсын Ерөнхий сайд асан, УИХ-ын гишүүн Н.Алтанхуяг: Энэ 2021 оны сонгуульд АН-аас нэр дэвшигч байхгүй тул Н.Алтанхуяг миний бие "Цагаан сонголт" хийнэ.
Н.Алтанхуяг:
УИХ-ын дарга асан Р.Гончигдорж: Сонгууль 2023 онд болох байтал “Ээлжит” гэсэн нэрийн дор “ээлжит бус” сонгууль зарлагдаад явж байна. Тийм болохоор үндсэн хууль зөрчсөн энэ сонгуульд би "Цагаан сонголт"-оор оролцоно.
Р.Гончигдорж: Цагаан сонголтыг ойлгомжтойгоор тайлбарлая. Жишээ нь, Би 8 гишүүнтэй ТУЗ-ийн нэг гишүүн гэж бодъё. Компанийн захиралд хоёр хүн нэр дэвшсэн. ТУЗ-ийн хуралд оролцсон гишүүдийн олонхийн (50%+1) саналаар захирал сонгогддог. Би хэнийг нь ч сонгохыг хүсэхгүй байна. Энэ тохиолдолд надад хуралд оролцохгүй байх эсвэл оролцоод хэнийг нь ч дэмжихгүй цагаан сонголт хийх (үүнийг хүчинтэй саналд тооцдог) 2 хувилбар байна.
Нэгдүгээрт, Би цагаан сонголтоор оролцвол нэг нь 4, нөгөө нь 3 хүний санал авч 8 гишүүнээс аль ч нэр дэвшигч олонхийн санал авалгүй, захирлын сонгууль хүчингүй болно.
Хоёрдугаарт, Хэрэв би оролцоогүй бол 7 гишүүнээс 4 санал авсан нэр дэвшигч сонгогдох байжээ дээ. Үүнээс харахад би оролцоогүй бол бууж өгсөн байна, харамсмаар, харин цагаан саналаар оролцож тэмцсэнээрээ би ялчихлаа шүү дээ.
Доктор, профессор Л.Мөнх-Эрдэнэ: Түүхэн сонголт: Ардчилал эсвэл Хятад маягийн дэглэм?
Л.Мөнх-Эрдэнэ: Нэгдүгээрт, саналаа үл өгөх сонголт. Монгол улсын Үндсэн Хуулиар баталгаажсан Монголчуудын ардчилсан эрх. 1992 оноос хойш Монголын ард түмэн энэ эрхээ эдэлсээр ирсэн. Сүүлийн жилүүдэд нийт сонгогчдын 40 хүртэлх хувь энэ сонголтыг хийх болсон. Энэ нь төрийн сонгуулийг боомилж байгаа хэрэг огт бус. Харин төрийн эрх мэдлийг монополдож авсан авилгачид, луйварчдыг үл тэвчиж байгаа хэрэг.
Энэ удаа нийт сонгогчдын 50-иас илүү хувь энэ сонголтыг хийвэл бид төрийн тэргүүнээ сонгох эрхээ хамгаалж, сонгуулиа сонгож, сэргээж чадах болно. Энэ сонголтоо хоёр удаа хийх хэрэгтэй болно. Төрийн тэргүүнээ сонгох эрхээ хамгаалах, сонгуулиа сэргээхийн дээр үхлийн аюулт корона газар аван тархаж байгаа энэ үед өөрийгөө, гэр бүлээ, хайрт хүмүүсээ, элэг нэгт Монголчуудаа хамгаалах нь эрхэм сонголт байх болно. Тиймээс төрийн тэргүүнээ сонгох эрхээ, сонгуулиа, элгэн олныхоо эрүүл мэндийг сонгохыг уриалж байна. Энэ сонголт хамгийн шийдвэртэй сонголт. МАН–Хүрэлсүхийн тулгалтад бүү авт! Саналаа бүү өг!
Хоёрдугаарт, “цагаан санал” өгөх сонголт. Мөн л ардчилсан хууль, ёс, соёлын үрээр олгогдсон эрх. Та МАН–Хүрэлсүхийн тулгалт, дарангуйллыг илт эсэргүүцмээр, эсвэл МАН таныг саналаа өг гэж дарамтлаад байгаа бол санал хураах байранд очиж, хуулиар олгогдсон эрхээ эдэлж цагаан сонголт хийж болно. Мөн л энэ сонголтыг хоёр удаа хийх ёстой. Коронагийн эрсдэлтэйгээс гадна, МАН–Хүрэлсүх саналыг чинь луйвардах магадлалтай. Тиймээс санал хураалтын өдөр төрийн тэргүүнээ сонгох эрхээ, сонгуулиа, гэр бүлээ сонго! Бидний Монголчууд бор ч гэсэн гэртээ богд, хар ч гэсэн гэртээ хаан нь гэдгээ харуул!
Хэн нэгэн этгээд сонгуульгүйгээр, шударга өрсөлдөөнгүйгээр төрийн эрх мэдлийг авахыг ардчилсан ёсонд төрийн эргэлт гэдэг бол, сонгуульгүйгээр, ард түмний итгэмжлэлгүйгээр, зөвшөөрөлгүйгээр эрх барьж засаглахыг ардчилсан ёсонд дарангуйлал гэдэг юм. Тиймээс МАН–Хүрэлсүхийн явуулж байгаа зүйл бүрэн утгаараа төрийн эргэлт, дарангуйлал.
Тэмцэгч Б.Цэгмид: Саналын хуудсаа аваад кабины ард очиж дугуйлах шаардлагагүй, шууд хар машинд хийх хэрэгтэй. Ингэж байж эсэргүүцлээ илэрхийлж чадна.
Сонгуульд өөрөө очиж саналаа өгөхгүй бол чиний саналыг луйвардаж, өөр хүнээр санал өгүүлдэг. Би өмнө нь СХД-ийн 76 дугаар сургуулийн нийгмийн ажилтан байх үедээ Сонгуулийн хэсгийн хорооны Нарийн бичгийн дарга хийж явсан. Тэр үедээ өөр хорооны иргэдийг санал өгүүлэхээр авчрахад нь 9 дүгээр хорооны Засаг даргын заавраар дэмжлэг үзүүлж ажиллаж байсан. Бага залуу байхдаа учрыг нь мэдэхгүйгээр энэ бүхэнд оролцож, МАН-д үйлчилж явсан. Саналаа өгдөггүй, ирдэггүй хүмүүсийг хорооныхон бүртгээд сууж байдаг. Тэдний өмнөөс царцаагаа оруулаад ирнэ. Тэрийг нь үүдэнд байгаа хэсгийн хорооны ажилтан харсан ч хараагүй мэт өнгөрүүлдэг. Дараагийн шат буюу бүртгэл дээр мэдээжийн хэрэг МАН-ын хүн л сууж байдаг. Тэр ч бас юу ч болоогүй юм шиг бүртгээд сууж байдаг. Ажиглагч нарыг тээр хол аваачаад суулгачихдаг, босож явах ч эрхгүй. Таны өмнөөс хэн нэг хүнийг санал өгүүлдэг.
Тийм болохоор заавал өөрийн биеэр санал хураах байрт очиж саналаа өгөөрэй. Өгөхдөө зоригтойгоор "Цагаан сонголт" хийгээрэй гэж уриалав.
Сэтгэгдэл6
АНХААР!
Та сэтгэгдэл бичихдээ хууль зүйн болон ёс суртахууныг баримтална уу. Ёс бус сэтгэгдлийг админ устгах эрхтэй. Мэдээний сэтгэгдэлд said.mn хариуцлага хүлээхгүй.